Het verhaal van Utrecht

Willibrord op weg naar het Domplein

6min

Sinds 1947 staat op het Janskerkhof het ruiterstandbeeld van Willibrord. Te paard, een kerkje omhooghoudend, brengt de uit Engeland afkomstige monnik het christendom naar deze streken. Hij kwam in 695 vanuit Ierland aan in wat over was van het oude romeinse castellum Traiectum, op de plek waar nu het Domplein is. Hier ging hij zich vestigen. Hij herstelde er het eerder door de Friezen verwoeste kerkje van de christelijke Frankische koning Dagobert en wijdde het aan Sint Maarten. Hij bouwde ook nog de Sint Salvatorkerk waarvan de omtrek in de straatstenen van het plein heden ten dage zichtbaar gemaakt is. De vraag rijst: waarom staat het beeld van de prediker niet op het Domplein?

In 1937 zette pastoor Lagerwey  van de oudkatholieke Sint Gertrudiskerk op het Willemsplantsoen  een organisatie op om in 1939 ,1200 jaar na Willibrords overlijden, een herdenking, tentoonstelling en monument ter nagedachtenis  te realiseren. Het comité dat een nationale status verwierf moest voorzichtig te werk gaan want Nederland kende toen sterke godsdienstige tegenstellingen tussen katholieken en protestanten. Zo weigerde Koningin Wilhelmina pertinent beschermvrouwe van de festiviteiten te worden. Ze vond het allemaal te katholiek. Het comité  liet zich niet ontmoedigen en zocht samenwerking met alle gezindten om het eeuwfeest op te zetten. Willibrord werd in hun stukken steeds tactvol aangeduid als de apostel; niet als bisschop, en zeker niet als heilige. De herdenking zou gaan draaien om het begin van het Christendom in het algemeen in deze streken. De betekenis van Willibrord zou op de tentoonstelling ingebed worden in het geheel van de vroegmiddeleeuwse cultuur.  Het comité slaagde in zijn opzet, herdenking en tentoonstelling in 1939 werden een succes.

Het standbeeld

Bij de oprichting van een standbeeld ging het mis. De stad Utrecht nam een door de katholieken aangeboden en gefinancierd ruiterstandbeeld  graag aan. De begrijpelijke wens van de katholieken daarbij was het Domplein als standplaats. Maar zowel de commissie voor rijksmonumenten als de commissie voor gemeentelijke monumenten wezen dat af. Ook de Utrechtse schoonheidscommissie was tegen. Een lid van die laatste club stelde onomwonden: “geen rooms monument op het Domplein”.  Het probleem was natuurlijk dat er al een standbeeld stond: de vurige calvinist Jan Van Nassau! Door de plaatsing van de katholieke aartsbisschop Willibrord zouden er als het ware twee pleinen naast elkaar ontstaan. Utrecht wees toen de Mariaplaats aan. De katholieke Utrechtse voorman Jan Eloy Brom, edelsmid en conservator van het aartsbisschoppelijk museum, ging hiertegen fel te keer. Hij beschreef de Mariaplaats als een “karakterloos tweederangs pleintje, waar ooit de kippenmarkt werd gehouden”. Als Willibrord niet op zijn Domplein mocht staan kon je hem net zo goed in Zierikzee of Delfzijl zetten. Veel krantenstukken volgden. Daarin werd onder meer geopperd om Jan van Nassau een andere plaats op het op het plein te geven. Of Jan van Nassau om te wisselen met Willibrord. Ja, zelfs om Jan van Nassau geheel te verwijderen. Ook stelde iemand voor om Willibrord bij het Leidseveer te zetten! De oprichting dreigde door de polemiek uit te lopen op een fiasco.

Een uitweg

Bij de ingezonden brieven zat er één die het Janskerkhof voorstelde. Sommige katholieken, waaronder aartsbisschop de Jong, vonden dat een acceptabele oplossing voor de impasse. De gemeenteraad hakte toen de knoop door en in 1940 werd dit plein aangewezen voor het beeld. Iedereen was opgelucht! Maar pas na de oorlog, in 1947, kon het beeld van Albert Termote geplaatst en onthuld worden. En zo staat hij daar nog steeds: Willibrord op weg naar het Domplein. Na een lange reis nog maar 250 meter te gaan.

 

Bronnen & Literatuur

- Waar alle richtingen samenkomen: de Willibrordherdenking van 1939, AHM van Schaik, jaarboek Vereniging Oud-Utrecht 1981
- https://www.utrechtaltijd.nl/verhalen/merovingische-franken-verspreiden-het-christendom/
- https://www.canonvannederland.nl/nl/willibrord
- https://www.canonvannederland.nl/nl/utrecht/stad
- Gulden Sporen , de Vuurbaak Groningen 1975, pag. 51

 

Geschreven door Peter van Walstijn Schrijfteam UtrechtAltijd Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Extra info