Niet geschikt voor onderdanigheid

Zakenvrouw Crijntje Amersfoort uit Oudewater vecht terug

5 min

Na het overlijden van je eerste man vind je opnieuw liefdesgeluk. Je nieuwe man werkt hard mee in het bedrijf dat je met je eerste man hebt opgezet, je bent verhuisd naar een groter huis. En dan raakt je man betrokken bij een vechtpartij. Hij wordt beschuldigd van manslag en daar staat de doodstraf op. Accepteer je dat het geluk toch niet voor jou is weggelegd, of vecht je terug? Crijntje Amersfoort uit Oudewater koos voor het laatste.

Crijntje trouwde in 1704 met Johannes van Wijngaarden. Hij was graanhandelaar en marktschipper, met zijn boot ging hij wekelijks naar Rotterdam en nam personen, pakjes en andere dingen mee. Het jonge echtpaar woonde in het huis Markt oostzijde 10 in Oudewater. Daar zagen ook hun drie zonen het levenslicht. Crijntje begon daar een winkeltje in tabaksartikelen. In 1713 keert het tij, Johannes stierf en Crijntje bleef achter met drie kinderen van 8, 7 en 5 jaar oud. Er zat niets anders op dan de graanhandel en het marktveer van haar man voort te zetten.

Ruim een jaar later trouwde Crijntje opnieuw, met Willem Goor. Waarschijnlijk werkte hij al voor haar als schipper op het marktveer naar Rotterdam. Willem was ook eigenaar van het marktveer op Utrecht. Willem en Crijntje kregen vijf kinderen. Een paar jaar na hun huwelijk kochten ze het huis Markt oostzijde 14.

De vechtpartij bij herberg De Toelast

Crijntjes zwager Hendricus van Wijngaarden was sinds 1718 herbergier in de herberg De Toelast. Die lag aan de Donkere Gaard, bijna schuin tegenover hun woonhuis. Willem kwam er graag. Zo ook op maandagavond 6 maart 1724. De smid Frederik Pest sprak hem aan en maakte hem uit voor een schelm en een dief. Willem Goor bleef rustig en zei: ‘Ik ben een eerlijk man, ligt soo eerlijk als gij’. Eerder had hij voor de smid kolen meegebracht en die had Frederik nog niet betaald. Die avond is daar niet over gesproken, maar er was iets dat Frederik dwars zat. Vond Frederik de kolenprijs misschien te hoog?

Willem ging ondertussen naar buiten ‘om sijn water te maken’ in de haven aan de overkant van de straat. Frederik Pest liep achter hem aan en riep: ‘sta vast’. Dat was de bekende kreet om aan te kondigen dat hij ging aanvallen. Getuigen zeiden later dat zij elkaar bij het hoofd grepen, maar ze trokken ook hun messen.

Het proces

In het donker wisten de vechtersbazen niet precies wat er gebeurde. Later bleek dat Frederik Pest een diepe wond in zijn buik had. Hij maakte die zelf met een zilverdraadje dicht, maar een dag later was hij dood. De lijkschouw wees uit dat de wond niet dodelijk geweest zou zijn als Frederik naar een chirurgijn was gegaan. Hoewel Frederik dat zelf had nagelaten, beschuldigde de schout Willem Goor toch van manslag. Willem vluchtte daarop uit Oudewater en monsterde aan als ‘busschieter’ of kanonnier op het VOC-schip Baanman.

Ondertussen tekende Crijntje bezwaar aan tegen de aanklacht van de schout en eiste inzage in de processtukken en de verklaringen van de chirurgijns. Ze verzamelde getuigenverklaringen en stelde een verweer op: ze verzocht vrijspraak. Op 20 april 1725 deed het stadsgerecht uitspraak. Omdat Willem Goor niet zelf voor de rechtbank was verschenen, verklaarden zij het verweer van Crijntje ongegrond. Willem werd voor dertig jaar verbannen.

Crijntje zet de zaken voort

Crijntje ging niet bij de pakken neerzitten. Ze nam de marktveren op Rotterdam en Utrecht over, zette de graanhandel voort, breidde de winkel uit en ze begon een kaarsenmakerij. Willem Goor kwam in 1729 terug naar Nederland en misschien heeft Crijntje hem in Amsterdam nog ontmoet. Maar hij bleef in dienst van de VOC en vertrok al gauw als adelborst met het schip Castricum, opnieuw naar Oost-Indië. Op 4 april 1731 overleed hij bij Kaap de Goede Hoop.

In de jaren die volgden, droeg Crijntje steeds meer onderdelen van haar bedrijf over aan haar kinderen. Zoon Carel van Wijngaarden nam de graanhandel over. Zoon Martinus Goor nam het Utrechtse veer over. Rond 1760 verhuisde ze naar Haarlem, waar haar dochter Eerlandje woonde. Daar overleed zij op 31 juli 1764. Ze was 86 jaar oud.

Geschreven door Nettie Stoppelenburg Vakspecialist, historica en schrijver. Ontdek alle verhalen van deze schrijver

Bronnen

Nettie Stoppelenburg (2018). ‘Crijntje Odolfs Amersfoort, zakenvrouw uit Oudewater’, in: Gens Nostra, jaargang 73

Aanvullende informatie