Zeldzame foto’s, gemaakt door dapperen
Het lijkt misschien een saaie foto, maar hij is wel hoogst zeldzaam: een grote partij radiotoestellen, opgeslagen in een klaslokaal in Vreeswijk, tegenwoordig Nieuwegein-Zuid. Tientallen radio’s, allemaal voorzien van een label. Ze zijn in beslag genomen in de weken na mei 1943, toen de Duitse bezetter opeens de Nederlander verbood nog langer naar de radio te luisteren. Een krasse maatregel, die mensen het bloed onder de nagels vandaan haalde.
Veertien dagen eerder hadden massa’s werknemers meegedaan aan de april-meistakingen tegen het wegvoeren van honderdduizenden voormalige Nederlandse militairen in krijgsgevangenschap, om hen te werk te stellen in Duitsland. De Duitsers dachten dat Radio Oranje daar een belangrijke rol in gespeeld had. Dat was niet zo, maar toch moest iedereen zijn radio inleveren. En daar staan ze dan, in de klas, het illegaal gefotografeerde bewijs van Duits getreiter.
Dwangarbeiders in de klei
Naarmate de oorlog vordert, worden onderdrukkende maatregelen van de bezetter steeds vaker ook op straat zichtbaar. Het fotograferen wordt steeds moeilijker, en wordt na Dolle Dinsdag zelfs verboden, maar gelukkig blijven sommigen het doen. En daarom weten we hoe dat ging, het opbrengen van dwangarbeiders, zoals in de Hoofdstraat in Veenendaal. Ze worden door Duitse soldaten begeleid naar de plek waar ze moeten spitten: tankvallen graven die ooit een eventuele geallieerde opmars moeten bemoeilijken. In Breeveld bij Woerden is iemand zo dapper geweest om het spitten zélf te fotograferen, wat ook al een uiterst zeldzame foto oplevert. Een eindeloze sliert spitters, sommigen lijken zo achter hun bureau vandaan geplukt. Je ziet hoe vet de klei is en hoe zwaar dus het werk. Maar je ziet er ook heel wat op de schop leunen, uit zelfbehoud.
